اولویت های امنیتی ایران در خلیج فارس(2010- 2001 )

شاید اگر خلیج فارس را حساس ترین و مهمترین منطقه جغرافیایی جهان بنامیم، سخنی به گزاف نگفته ایم. کمتر منطقه جغرافیایی در جهان وجود دارد که مانند خلیج فارس اهمیتی اقتصادی و سیاسی و استراتژیک داشته باشد. این منطقه دارای حدود دو سوم ذخایر اثبات شده نفت و یک سوم ذخایر گاز طبیعی جهان را دارد و موقعیت ژئوپلتیک و ویژگی های منحصر به فرد و جایگاه آن در پازل اقتصادی و امنیتی جهان باعث شده تا برخی از استراتژیست ها در توصیف آن از اصطلاح ها رتلند (قلب زمین) استفاده کنند. همین مسائل باعث شده تا از دیر باز ترتیبات امنیتی و امنیت این منطقه یکی از دغدغه های اصلی کشورهای منطقه و البته قدرت های فرامنطقه ای باشد. از سوی دیگر عوامل مهم بین المللی در هر دوره باعث شده تا ایران به عنوان مهمترین کشور این منطقه سیاست های امنیتی خاص را سر لوحه کار خود قرار دهد. در قرون گذشته قدرت های اروپایی از جمله پرتغال و انگلستان در خلیج فارس حضوری مستمر و تأثیر گذار بر ترتیبات امنیتی کشورهای منطقه داشته اند. بعد از خروج انگلستان در ابتدای دهه 1970، امریکا تلاش کرد تا اصلی ترین نقش را در خلیج فارس داشته باشد و ایران نیز به تبع حضور و سیاست امریکا در منطقه خلیج فارس به عنوان یکی از بازوهای دوستونی امریکا درکنار عربستان سعودی مطرح بود. پس از پیروزی انقلاب اسلامی و در دهه ی 80 میلادی امریکا به دنبال توازن ضعف بین ایران و عراق بود و ایران نیز تحت تأثیر اندیشه ها و آرمان های انقلاب اسلامی سیاست اتحاد با امریکا را کنار گذاشت و خواستار عدم دخالت امریکا در ترتیبات امنیتی منطقه و همکاری و مشارکت با بازیگران منطقه ای شد. در دهه 90 مهار دو جانبه ایران و عراق در دستور کار امریکا قرار گرفت. با وقوع حادثه تروریس 11 سپتامبر در سال 2001 و تأثیرات مهم آن در نظام بین الملل ایران و عراق به عنوان در کشور مهم منطقه خلیج فارس جزء کشورهای محور شرارت معرفی شدند و امریکا با سوء استفاده از موقعیت بوجود آمده به دنبال بهره برداری سیاست از آن برآمده که ما حصل آن حمله به عراق در سال 2003 و سرنگون رژیم بعث عراق، حضور بیشتر امریکا در منطقه، تحت فشار قرار داده ایران به بهانه حمایت از تروریسم، فعالیت های هسته ای و نقض حقوق بشر از طریق تحریم های اقتصادی و ... و همچنین تلاش برای گسترش سلطه هژمونیک خود و تأثیر گذاری بیشتر بر کشورهای عرب حوزه خلیج فارس و معادلات امنیتی منطقه بود. در این راستا واشنگتن تلاش می کند تا با جدا کردن صف متحدین و دولت های مخالف، تحت فشار قرار دادن دولت های غیر همکار وکسب حداکثر همکاری از کشورهای متحد امنیت هژمونیک را به عنوان ساختار امنیتی اصلی در منطقه در اولویت قرار دهد. در کنار این موضوعات ایران در محیط پیرامون خود در سطح منطقه خلیج فارس با چالش ها و مشکلات متعددی رو به رو بوده است. در گذشته مهم ترین این مشکلات در اشکال ناامنی های مرزی، بی ثباتی های موقت و جنگ های طولانی مدت ظاهر می شد. در حال حاضر تروریسم و افراط گرایی، دولت های ضعیف ، بحران اقتدار و مشروعیت در کشورهای منطقه چالش هایی می باشند که باعث گسترش و نفوذ قدرت های فرامنطقه ای در خلیج فارس شده اند. به طور مثال بحران اقتدار و مشروعیت در کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس زمینه را برای همکاری نامتقارن آنها با قدرت های قرامنطقه ای و افزایش مداخلات آنها فراهم ساخته است. رویکرد امنیتی ایران با توجه به تحولات و تجارب سال های اخیر در منطقه دارای مولفه ها و عناصری است که در صورت توجه و اهتمام منطقه ای می تواند به شکل گیری نظام امنیتی پایدار منجر شود. اولین مولفه این رویکرد کاهش حضور نظامی قدرت های فرامنطقه ای است که باعث تشدید افراط گرایی و تروریسم و تخریب همکاری و روابط طبیعی کشورهای منطقه شده است. دومین مولفه همکاری و مشارکت با بازیگران منطقه ای در ساختار امنیتی است. هر چند که ایران برای ایجاد نظام امنیتی مشارکتی با مشکلات و موانعی مانند بعضی اختلافات با کشورهای عربی منطقه و ... رو به رو است. سومین مولفه، اعتماد سازی در بین کشورهای منطقه به دلیل بدبینی بعضی از کشورها به ماهیت انقلاب اسلامی و سیاست ایران هراسی امریکا است که در سطح منطقه تبلیغ می شود. چهارمین مولفه در پیشگیری بازدارندگی متعارف از طریق تسلیح خود به تجهیزات نظامی- دفاعی مانند انواع موشک های دور به دور میان برد، ناو و زیر دریایی و ... است تا بتواند در مقابل هر گونه تهدید احتمالی که دور از ذهن هم به نظر نمی رسد آمادگی کامل داشته باشد. پنچمین مولفه تلاش ایران برای ایجاد موازنه قوا بین خود و امریکا به عنوان یک قدرت فرامنطقه ای است که در سطح منطقه حضور مستمر دارد. در همین رابطه ایران نگاهی هم به تحرکات کشورهای شورای همکاری خلیج فارس و بویژه عربستان دارد. مولفه های بعدی در اولویت های امنیتی ایران تقویت روابط اقتصادی با کشورهای منطقه و توسعه تعاملات فرهنگی و تأکید بر مشترکات دینی و فرهنگی است تا از این طریق بتواند با ایجاد همگر ایی در منطقه ساز و کارهای پایدار امنیت درون زا و بدون دخالت قدرت های بیگانه را فراهم نماید. هر چند که کشورهای بیگانه و در راس آنها امریکا که همواره مانع بزرگی در مسیر گسترش روابط ایران با کشورهای منطقه خلیج فارس بوده اند تمام تلاش خود را خواهند کرد تا الگوی مبتنی بر امنیت درون زا محقق نشود تا بر اساس تربیتات امنیتی گذشته منافع خود را تأمین کنند.